به نقل از «تقریب»

ضرورت وحدت و همزیستی مسالمت آمیز پیروان مذاهب اسلامی طبق قاعده فقهی احترام مسلمان

تاریخ انتشار: ۲۱ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۴۳۴۹۹۴

به گزارش خبرنگار حوزه استان های خبرگزاری تقریب، احسان سامانی استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان در زاهدان، در مقاله ای با موضوع وحدت نوشت:

چکیده:
وحدت و همدلی میان مسلمانان و زندگی مسالمت آمیز آنان در کنار یکدیگر، دغدغه همه صاحب نظرانِ دلسوزِ مسلمان بوده و است اما بحث های مطرح شده درباره وحدت از سوی اندیشمندان اثر گذار و بلکه حتی فقهاء و علمای دینی در بسیاری از موارد، در فضایی غیرفقهی و با ادبیاتی صرفاً اصلاحی- اجتماعی، شکل گرفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نگاه به این مسأله و ضرورت آن از منظر فقهی - برخلاف نگاه اجتماعی غیرفقهی که برای آن افقی فراتر از توصیه و تحسینِ وحدت و تبیین ضرورت آن متصور نیست- این ظرفیت را دارد که مسأله وحدت و هم زیستی مسالمت آمیز را در سطحی بالاتر از توصیه و تحسین در جوامع اسلامی مطرح نماید. خصوصاً برخورداری مسأله وحدت گریزی -که پیوسته از شکاف های میان فرق اسلامی، قوت می گیرد- از هویت فقهی در کنار ماهیت اعتقادی، این ضرورت را ایجاب می نماید که مسأله وحدت و همزیستی مسالمت آمیز 
در فضایی قدرتمندتر و مؤثرتر مطرح شود تا توان کنار زدن دیدگاههای وحدت گریزانه را داشته باشد و به نظر تحلیل و واکاوی مسأله وحدت از منظر فقه و کنکاش برای یافتن حکم فقهی آن (وجوب، حرمت و ...) بر اساس قاعده احترام مسلمان، از این جایگاه و توان برخوردار است.

مقدمه:
 روایات متعددی از پیامبر اسلام (صلی االله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) نقل شده است که بر حرمت خون، مال و عِرض فرد مسلمان دلالت دارند. همان گونه که برخی اندیشمندان گفته اند (شرف الدین، ،1377 ،1 15) ما می توانیم این دسته از روایات را مبنای فقهی مسأله ضرورت وحدت و همزیستی مسالمت آمیز میان فرق اسلامی بدانیم و به استناد این روایات، ضرورت وحدت میان مذاهب اسلامی را به اثبات برسانیم.

سخن از قاعده احترام را در دو مبحث «مستند روایی قاعده احترام مسلمان»، و «دلالت قاعده احترام مسلمان بر ضرورت وحدت و زندگی مسالمت آمیز»، پی خواهیم گرفت. مستندات روایی قاعده احترام مسلمان: روایاتی که بر حرمت جان و مال و عرض مسلمان دلالت دارند به شکل هایی مختلف از حضرت رسول (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده است که در ذیل به آنها اشاره می کنیم: حضرت رسول (ص): «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَحِلُّ لَهُ دَمُهُ وَ مَالُهُ إِلَّا بِطِیبَۀٍ مِنْ نَفْسِهِ؛ مسلمان، برادر مسلمان است. جان و مال او جز با رضایت خاطرش حلال نیست». (ابن ابی الجمهور، ،1405 ،3ص.

حضرت امام صادق عَلَیْهِ السَّلَام:ُ «لَا یَحِلُّ دَمُ امْرِءٍ مُسْلِمٍ وَ لَا مَالُهُ إِلَّا بِطِیبَۀِ نَفْسِهِ؛ جان و مال مسلمان جز با رضایت خاطرش حلال نیست». (حرعاملی، ،1418 ،2ص. 523)
حضرت رسول (ص): «کُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَ مَالُهُ وَ عِرْضُهُ؛ خون، مال و آبروى مسلمانان بر همدیگر حرام است». (شهید ثانی، ،1409ص. 327)

اگر کسى در صدد برآوردن نیاز برادرش باشد، خداوند در صدد برآوردن حاجتش برمى آید، اگر کسى گره اى از [مشکلات] مسلمانى را بگشاید، خداوند به موجب آن گره اى از گره هاى روز قیامت از او باز مى گشاید، و هر کس که [عیب] مسلمانى را نهان دارد، خداوند [نیز] روز قیامت [عیب] او را نهان مى دارد.

قاعده احترام مسلمان بر ضرورت وحدت و زندگی مسالمت آمیز
قاعده احترام مسلمان (حرمت خون، مال و عرض مسلمان) مثل دیگر قواعد فقهی، دارای یک موضوع و یک حکم می باشد. موضوع این قاعده عبارت است از تعدی به خون مسلمان، مال مسلمان و عرض مسلمان، و حکم این قاعده، حرمت (یعنی حرمت تعدی به هر یک از این سه) می باشد.

البته این قاعده را به نحو دیگری نیز می توان تبیین نمود و آن این که: احترام جان، مال و عرض مسلمان واجب است. در این صورت، موضوع قاعده مذکور، «احترام جان، مال و عرض مسلمان» و حکم قاعده، «وجوب» خواهد بود. 

دیدگاه مشهور و رایج میان علمای شیعه، این است که واژه «مسلم» هم شیعه و هم سنی را در بر می گیرد. حتی می توان گفت این مسأله از شهرت فراتر رفته و مورد اتفاق نظر و اجماع فقهاء و علمای شیعه است. لذا برخی علمای شیعه در خصوص این مسأله می گویند: ظاهر این است که سنی، مسلمان است مادام که به انکار ضروری و یا عملی که با انجام آن از اسلام خارج می گردد، همچون نصب (نسبت به امامان علیهم السلام) دست نزند.

اسلام عبارت است از آنچه از قول و فعل ظاهر می شود، و این همانی است که بر آن، جماعتی از مردم از همه فرقه ها هستند و به وسیله آن، خون ها صیانت یافت و بر آن ارث ها، جریان گرفت و توسط آن نکاح جایز شد، آنان بر نماز و زکات و روزه و حج (به وسیله آن) اجتماع یافته اند، پس به واسطه آن از کفر بیرون رفته و به ایمان اضافه شده اند. (کلینی، ،1407 ،2 ص26.)

روایت سفیان بن سمط از امام صادق(ع): «الْإِسْلَامُ هُوَ الظَّاهِرُ الَّذِی عَلَیْهِ النَّاسُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ إِقَامُ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءُ الزَّکَاةِ وَ حِجُّ الْبَیْتِ وَ صِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ؛ اسلام همان ظاهری است که مردم بر آن هستند، (یعنی) شهادت به این که جز االله هیچ خدایی نیست و محمد فرستاده خداوند است، و بپا داشتن نماز و دادن زکات و حج خانه خدا و روزه گرفتن در ماه رمضان». (کلینی، ،1407 ،2 ص24.)

روایت سماعه از امام صادق(ع): «الْإِسْلَامُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ التَّصْدِیقُ بِرَسُولِ اللَّهِ (ص) بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَ عَلَیْهِ جَرَتِ الْمَنَاکِحُ وَ الْمَوَارِیثُ وَ عَلَى ظَاهِرِهِ جَمَاعَۀُ النَّاسِ؛ اسلام شهادت به یگانگى خدا و تصدیق رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله است که به سبب آن خونها از ریختن محفوظ می ماند و زناشوئى و میراث بر آن اجرا می گردد و جماعت مردم طبق ظاهرش رفتار می کنند». (کلینی، ،1407 ،2 ص25.)

همانگونه که روشن است روایات فوق گستره معنایی مسلمان را اعم از شیعه و سنی تعریف نموده اند که این دلالت را از دو طریق می توان فهم کرد:

الف: تعابیری همچون «الاسلام... هو الذی علیه جماعۀ من الناس من الفرق کلها» و یا «الاسلام هو الظاهر الذی علیه الناس» و نیز «علی ظاهره جماعۀ الناس» که در این روایات استعمال شده است به وضوح دلالت بر اسلام اهل سنت دارد.
ب: برخی از این روایات، ملاك تحقق اسلام را، گفتن شهادتین (و یا گفتن شهادتین به همراه انجام برخی از فروع دین همچون نماز، روزه، زکات و حج) دانسته اند. بنابراین طبق این روایات اهل سنت و لو اینکه به امامت ائمه علیهم السلام معتقد نیستند اما برخوردار از این ملاك هستند و مشمول گستره معنایی واژه مسلم می باشند. (مبلغی، ،1393ص. 5)

از بررسی اجمالی کلمات فقهاء در خصوص این مسأله، مشخص می شود که فقهای امامیه، برای اثبات شمول معنایی واژه مسلم نسبت به شیعه و سنی، به هر دو ملاك فوق توجه داشته اند. مرحوم نجفی در کتاب جواهر الکلام به ملاك شهادتین که روایات ذکر شده، اشاره می نماید. (نجفی، ،1404 ،6 ص58.)

مرحوم خویی نیز در کتاب الموسوعه به هر دو ملاك اشاره نموده و می گوید: در بیش از یک روایت بیان شده که ملاك در اسلام و حرمت خون و ارث بری و جواز ازدواج همانا شهادت به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر (ص) می باشد و این همان چیزی است که اکثر مردم بر آن اعتقاد هستند و بنابراین در اسلام غیر از شهادتین شرط نیست». (خویی، ،1418 ،3 ص78.)

امام خمینی(ره) و آیت الله گلپایگانی نیز ملاك شهادتین را مورد توجه قرار دادند و اقرار به آن را برای تحقق اسلام کافی دانسته اند، البته مشروط به اینکه آنچه را مخالف اسلام است اظهار نکنند مثل انکار ضروری دین و .....

با توجه به آنچه بیان شد، می توان هر یک از قلمرو مفهومی و مصداقی واژه اسلام را چنین جمع بندی کرد:

الف: قلمرو مفهومی واژه اسلام: در تعریف اسلام می توان گفت که:(إن الاسلام هو الشهادتان). این تعبیر و تعریف در کلمات امام خمینی(ره) وارد شده است.

ب: قلمرو مصداقی اسلام: علاوه بر شیعه، سنی نیز در قلمرو مصداقی واژه مسلم جای می گیرد. بررسی قلمرو معنایی واژه حرمت مسلم نسبت به معنا و مراد واژه حرمت و یا احترام مسلمان، دو نگاه وجود دارد.

طبق نظر بسیاری از فقهاء، حرمت و احترام، دارای گستره معنایی محدود و کم تأثیری است و بدین معنا است که مثلاً نباید دزدی کرد یا نباید مسلمانی را به قتل رساند و ....  بر اساس این دیدگاه، نهایت استفاده از قاعده مذکور، اثبات حرمت مال و جان و آبروی مسلمان است که فقهاء در ابواب مختلف فقهی برای اثبات آن، به این قاعده استناد نمودند و ارتباطی با موضوع بحث ما که اثبات ضرورت وحدت و همزیستی مسالمت آمیز میان پیروان مذاهب مختلف اسلامی است، نخواهد داشت.

اما بر اساس نگاه دوم که به نظر دقیق تر و جامع تر است این قاعده، پایه و اساس روابط اجتماعی و حقوقی تلقی می شود؛ چرا که این قاعده با شمول سه حوزه جان، مال و آبروی مسلمانان، نقشی مبنایی در تأمین حقوق هر فرد مسلمان داشته و در برگیرنده همه عرصه های حقوقی مربوط به فرد خواهد بود. حرمت و احترام در این نگاه، محدود به صرف عدم تعرض به مال، جان و آبروی مسلمان نیست؛ بلکه انعکاس دهنده و بیانگر یک تعامل مبتنی بر اصل کرامت انسانی- اسلامی است که تحقق نظم در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت.

بدون تردید یک جامعه ای که روابط بین افراد آن بر پایه احترام متقابل و عدم تعرض مستقیم و غیر مستقیم به حقوق دیگران، شکل گرفته است، جامعه ای متحد، برخوردار از همزیستی مسالمت آمیز و عاری از تنش خواهد بود.

این نگاه، با تأکید بر مسلمان بودن (و نه شیعه یا سنی بودن) به عنوان موضوع قاعده، قدرت و ظرفیت قابل ملاحظه ای را به این قاعده برای گسترش وحدت و همزیستی مسالمت آمیز میان فِرَق اسلامی بخشیده است، بر خلاف نگاه نخست، که علاوه بر آنکه فقه را از تطبیق کامل و صحیح این قاعده محروم نموده، راه را بر هرگونه برداشت تقریب گرایانه و وحدت خواهانه از آن نیز بسته است.

نتیجه گیری:
روایات متعددی از پیامبر اسلام (صلی االله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) نقل شده است که بر حرمت خون، مال و عرض فرد مسلمان دلالت دارند.

به نظر این دسته از روایات را می توان مبنای فقهی مسأله ضرورت وحدت و هم زیستی مسالمت آمیز میان فرق اسلامی بدانیم و به استناد این روایات، ضرورت وحدت میان مذاهب اسلامی را به اثبات برسانیم؛ با این استدلال که بر اساس روایات معتبر و متواتر، قلمرو و گستره مفهومی واژه مسلم، همه افرادی که اقرار به شهادتین نمایند را شامل می شود و قلمرو مصداقی مسلم نیز علاوه بر شیعه، اهل سنت را بر می گیرد.

همچنین این قاعده، با توجه به واژه حرمت، پایه و اساس روابط اجتماعی و حقوقی تلقی می شود و با شمول سه حوزه جان، مال و آبروی مسلمانان، نقشی مبنایی در تأمین حقوق هر فرد مسلمان داشته و در برگیرنده همه عرصه های حقوقی مربوط به فرد خواهد بود.

مقصود از حرمت و احترام در این روایات، صرف عدم تعرض به مال، جان و آبروی مسلمان نیست؛ بلکه انعکاس دهنده و بیانگر یک تعامل مبتنی بر اصل کرامت انسانی- اسلامی است که تحقق نظم در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت.

بدون تردید یک جامعه ای که روابط بین افراد آن بر پایه احترام متقابل و عدم تعرض مستقیم و غیر مستقیم به حقوق دیگران، شکل گرفته است، جامعه ای متحد، برخوردار از هم زیستی مسالمت آمیز و عاری از تنش خواهد بود.

انتهای پیام/

منبع: تقریب

کلیدواژه: مقاله وحدت مقاله تقریبی اهل سنت وحدت و همزیستی مسالمت آمیز مسالمت آمیز میان ضرورت وحدت و هم آبروی مسلمان علیهم السلام مسأله وحدت فرد مسلمان ال م س ل م عدم تعرض جامعه ای حرمت خون مال و ع ه علیه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.taghribnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تقریب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۴۳۴۹۹۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

رسانه های غربی می خواهند پیروان اهل‌بیت را خشونت‌طلب معرفی کنند

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام و المسلمین رضا رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت (ع) که به دعوت مسلمانان برزیل برای شرکت در همایش بین‌المللی «اسلام؛ دین گفت‌وگو و زندگی» به این کشور سفر کرده است، در حاشیه این همایش، در جمع علما و مدیران مراکز دینی آمریکای لاتین، با اشاره به جایگاه مکتب اهل‌بیت (ع) اظهار کرد: الحمدالله که خداوند ما را با مکتب اهل‌بیت (ع) آشنا کرد.

وی اضافه کرد: ما با اتفاق بزرگی مواجه شدیم که اسلام در عرصه اجتماعی و سیاسی حضور پیدا کرد. هیچکس فکر نمی‌کرد چنین اتفاقی رخ بدهد. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، فرصتی طلایی برای همه ایجاد شده است.

تبلیغات غربی‌ها علیه مکتب اهل‌بیت (ع)

دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) افزود: امروز غول رسانه‌ای در اختیار غربی‌ها است، آنها در صدد هستند که پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) را خشونت‌طلب معرفی کنند، حال آنکه مکتب اهل‌بیت (ع)، مکتب مهر و مهربانی است. همه حرف‌ها برای این است که پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) در مقابل زور می‌ایستند، به همین جهت این نسبت را به شیعیان می‌دهند.

حجت الاسلام و المسلمین رمضانی با اشاره به تلاش‌ها برای تحریف اسلام اظهار کرد: ما امروز با تحریف دیگری از اسلام مواجه هستیم. زمانی دشمنان با بیرون کردن کامل اسلام از عرصه‌های اجتماعی و سیاسی به دنبال تحریف اسلام بودند، اما اکنون غربی‌ها به دنبال معرفی اسلام لیبرال هستند.

دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت (ع)، وظیفه مهم مبلّغان دینی را معرفی مکتب اهل بیت (ع) دانست و تصریح کرد: اینگونه نیست که سخنان ائمه معصومین (ع) را به راحتی با خواندن چند حدیث بفهمیم. حضرت امیرالمومنین (ع) در روایتی فرمودند: «اَمر (شأن و امامت ما) سخت دشوارتر است؛ و کسی نمی‌تواند (چنان که باید) به آن اقرار کند؛ مگر مَلک مقرّب، یا نبیّ مرسل، یا عبدی که خداوند قلب او را برای ایمان خالص کرده است.»

حجت الاسلام و المسلمین رمضانی اضافه کرد: ما می‌خواهیم به دیگران بگوییم که اسلامِ اهل‌بیتی چیست. باید جوانان را با مکتب اهل‌بیت (ع) انس بدهیم.

رفتار پیروان اهل‌بیت (ع)؛ معرّف مکتب و اهل‌بیت (ع)

وی افزود: امام موسی صدر، جمله‌ای دارد که خیلی زیبا است. او نقل به مضمون می‌گفت که اگر می‌خواهیم امیرالمومنین (ع) را به غیرمسلمانان معرفی کنیم، با خواندن تاریخ یا نقل آیات قرآنی ممکن نیست، چون آنها که قرآن را قبول ندارند. امروزه فقط از این طریق می‌توانیم حضرت امیرالمومنین (ع) را به غیرمسلمانان معرفی کنیم که در رفتارمان، نماینده گفتار و کردار امام علی (ع) باشیم. حضرت امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه فرمودند: «وَ لکِن اَعینونی بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سُدادٍ»؛ ولی مرا با پرهیزگاری و تلاش (برای پاک زیستن) و عفت و پیمودن راهِ درست یاری دهید. اگر امام علی (ع) به خوبی معرفی شود، محبوب عالم خواهد شد. اگر امام علی (ع) را درست معرفی کنیم، در دنیا چه اتفاقی می‌افتد؟ دیگر ظلم نخواهد بود، توزیع ثروت به صورت عادلانه صورت می‌گیرد، فقر نخواهد بود و اتفاقات بسیاری رخ می‌دهد.

کد خبر 6092999 سمانه نوری زاده قصری